Thuật ngữ 'Can Chi' là điều quen thuộc với mỗi con người. Tuy nhiên, không phải ai cũng hiểu rõ về ý nghĩa và tác dụng của Thiên Can và Địa Chi trong việc đoán mệnh. Hãy theo dõi những thông tin dưới đây để hiểu rõ hơn về chủ đề này.
1. Khám phá về Can Chi
Can Chi là gì? Đơn giản là việc gọi ngắn gọn của Thiên Can Địa Chi hoặc Thập Thiên Can, Thập Nhị Địa Chi.
Đây là các thuật ngữ phổ biến và thân thuộc với người Á Đông, thường được sử dụng trong việc tính toán lịch pháp và các lĩnh vực học thuật khác.
1.1 Thập Thiên Can
Số lượng:
Thập Thiên Can (hay 10 Thiên Can) bao gồm: Giáp, Ất, Bính, Đinh, Mậu, Kỷ, Canh, Tân, Nhâm, Quý
Thập Thiên Can (hay 10 Thiên Can) bao gồm: Giáp, Ất, Bính, Đinh, Mậu, Kỷ, Canh, Tân, Nhâm, Quý
Ý nghĩa 10 Thiên Can:
- Giáp: Đại diện cho sự mở ra, biểu hiện cho sự sống mới được khởi đầu.
- Ất: Tượng trưng cho sự kéo dài, biểu hiện cho quá trình sinh trưởng và phát triển của vạn vật.
- Bính: Đại diện cho sự bùng nổ, biểu hiện khi vạn vật bắt đầu hiện ra trên mặt đất.
- Đinh: Tượng trưng cho sự mạnh mẽ, biểu hiện cho giai đoạn phát triển mạnh mẽ của vạn vật.
- Mậu: Đại diện cho sự rộng lớn, biểu hiện khi vạn vật bắt đầu phát triển mạnh mẽ và xanh tốt.
- Kỷ: Tượng trưng cho sự ghi nhớ, biểu hiện cho giai đoạn vạn vật bắt đầu hình thành và phân biệt rõ ràng.
- Canh: Đại diện cho sự chắc chắn, biểu hiện khi vạn vật bắt đầu mang lại kết quả.
- Tân: Tượng trưng cho sự mới mẻ, biểu hiện cho giai đoạn thu hoạch của vạn vật.
- Nhâm: Đại diện cho sự gánh vác, biểu hiện cho sức sống và năng lượng nuôi dưỡng vạn vật.
- Quý: Tượng trưng cho sự đo lường, biểu hiện khi vạn vật đã có thể đo lường và định lượng được.
Quan hệ giữa 10 Thiên Can gồm:
- Giáp hợp Kỷ, khắc Canh
- Ất hợp Canh, khắc Tân
- Bính hợp Tân, khắc Nhâm
- Đinh hợp Nhâm, khắc Quý
- Mậu hợp Quý, khắc Giáp
- Kỷ hợp Giáp, khắc Ất
- Canh hợp Ất, khắc Bính
- Tân hợp Bính, khắc Đinh
- Nhâm hợp Đinh, khắc Mậu
- Quý hợp Mậu, khắc Kỷ
1.2 Thập nhị Địa chi
Số lượng:
Thập nhị Địa Chi (hay 12 Địa Chi) bao gồm: Tý, Sửu, Dần, Mão, Thìn, Tị, Ngọ, Mùi, Thân, Dậu, Tuất, Hợi
Ý nghĩa 12 Địa chi:
- Tý: Biểu hiện cho sự nuôi dưỡng và tu bổ, là thời điểm mà vạn vật bắt đầu nảy nở nhờ dương khí.
- Sửu: Đại diện cho sự liên kết và kết lại, là giai đoạn mầm non tiếp tục phát triển.
- Dần: Tượng trưng cho sự thay đổi và dẫn dắt, là lúc các mầm non bắt đầu vươn lên khỏi mặt đất.
- Mão: Biểu hiện cho sự đội và tụ tập, là khi tất cả vạn vật đã nở ra khỏi mặt đất để phát triển.
- Thìn: Đại diện cho sự rung chuyển và phát triển, là giai đoạn phát triển của vạn vật sau khi trải qua biến động.
- Tị: Biểu hiện cho sự khởi đầu và bắt đầu, là lúc mà vạn vật đã có sự khởi đầu.
- Ngọ: Tượng trưng cho sự phát triển và bắt đầu mọc cành lá, khiến vạn vật trở nên sống động hơn.
- Mùi: Biểu hiện cho sự gặp trở ngại và khó khăn, là lúc khí âm bắt đầu hiện hữu, làm yếu đi quá trình phát triển của vạn vật.
- Thân: Tượng trưng cho sự trưởng thành và phát triển của vạn vật.
- Dậu: Biểu hiện cho sự già cỗi và suy tàn, là lúc vạn vật đã đạt đến giai đoạn cuối cùng của sự phát triển.
- Tuất: Đại diện cho sự diệt vong và suy yếu, là khi mà vạn vật sẽ trải qua quá trình suy tàn và diệt vong.
- Hợi: Tượng trưng cho sự hạt giống và bắt đầu mới, là lúc vạn vật trở về trạng thái ban đầu của sự sống.
- Quan hệ Tam Hợp (Tốt): Thân - Tý - Thìn, Dần - Ngọ - Tuất, Tị - Sửu - Dậu, Hợi - Mão - Mùi.
- Quan hệ Lục Hợp (Nhị hợp - Tốt): Tý Sửu, Dần Hợi, Mão Tuất, Thìn Dậu, Tị Thân, Ngọ Mùi.
- Quan hệ Tứ hành xung (Xấu): Tý - Ngọ - Mão - Dậu, Dần - Thân - Tị - Hợi, Thìn - Tuất - Sửu - Mùi. Trong đó có các cặp Tương xung (còn gọi là Lục Xung, rất xung, Xấu): Tý xung Ngọ, Sửu xung Mùi, Dần xung Thân, Mão xung Dậu, Thìn xung Tuất, Tị xung Hợi.
- Quan hệ Tương Hại (Xấu): Tý - Mùi, Sửu - Ngọ, Dần - Tị, Mão - Thìn, Thân - Hợi, Dậu - Tuất.
- Quan hệ Tương Phá (Xấu): Tý - Dậu, Mão - Ngọ, Sửu - Thìn, Thân - Tị, Mùi - Tuất.
- Quan hệ Tương hình (Xấu): Dần, Tị, Thân - Hình hại vô ơn; Sửu, Mùi, Tuất - Hình hại đặc quyền; Tý, Mão - Hình hại vô lễ.
- Quan hệ Tự hình (Xấu): Thìn - Thìn, Dậu - Dậu, Ngọ - Ngọ, Hợi - Hợi.
2. Cơ sở hình thành Can, Chi
Trong Sử Kí Luật Thư đã ghi chép lại ý nghĩa cũng như nguyên tắc hoạt động của 10 Thiên Can và 12 Địa Chi, từ đó hình thành và phát triển ra Can Chi như chúng ta biết ngày nay.
Chi tiết xem tại bài viết:
2. Nguyên tắc phối hợp Can và Chi
Chỉ có can dương và chi dương mới có thể kết hợp với nhau.
5 can dương x 6 chi dương = 30 cặp Can, Chi, cụ thể:
Chi/Can | Giáp | Bính | Mậu | Canh | Nhâm |
Tý | Giáp Tý | Bính Tý | Mậu Tý | Canh Tý | Nhâm Tý |
Dần | Giáp Dần | Bính Dần | Mậu Dần | Canh Dần | Nhâm Dần |
Thìn | Giáp Thìn | Bính Thìn | Mậu Thìn | Canh Thìn | Nhâm Thìn |
Ngọ | Giáp Ngọ | Bính Ngọ | Mậu Ngọ | Canh Ngọ | Nhâm Ngọ |
Thân | Giáp Thân | Bính Thân | Mậu Thân | Canh Thân | Nhâm Thân |
Tuất | Giáp Tuất | Bính Tuất | Mậu Tuất | Canh Tuất | Nhâm Tuất |
Chỉ có can âm và chi âm mới có thể kết hợp với nhau.
5 can âm x 6 chi âm = 30 cặp Can, Chi, cụ thể:
Chi/Can | Ất | Đinh | Kỷ | Tân | Quý |
Sửu | Ất Sửu | Đinh Sửu | Kỷ Sửu | Tân Sửu | Quý Sửu |
Mão | Ất Mão | Đinh Mão | Kỷ Mão | Tân Mão | Quý Mão |
Tị | Ất Tị | Đinh Tị | Kỷ Tị | Tân Tị | Quý Tị |
Mùi | Ất Mùi | Đinh Mùi | Kỷ Mùi | Tân Mùi | Quý Mùi |
Dậu | Ất Dậu | Đinh Dậu | Kỷ Dậu | Tân Dậu | Quý Dậu |
Hợi | Ất Hợi | Đinh Hợi | Kỷ Hợi | Tân Hợi | Quý Hợi |
Như vậy, tổng cộng có 60 cách kết hợp giữa Thiên Can và Địa Chi, được biết đến với tên gọi là Lục thập hoa giáp hay Lục thập Giáp Tý (khi kết hợp chữ đầu tiên của Thiên Can và Địa Chi).
Tóm lại: Thông qua bảng liệt kê 60 hoa giáp, có thể thấy mỗi địa chi chỉ có 5 mệnh nạp âm. Ví dụ: Đối với tuổi Tý, có các mệnh nạp âm là: Giáp Tý, Bính Tý, Mậu Tý, Canh Tý và Nhâm Tý.
3. Can và Chi đại diện cho những khía cạnh nào?
Thiên Can Địa Chi có thể đại diện cho rất nhiều lĩnh vực trong cuộc sống: Âm dương, ngũ hành, màu sắc, phương vị, mùa vượng:
Thiên Can và Địa Chi còn đại diện cho các bộ phận cơ thể người và các nghề nghiệp khác nhau:
Thiên Can | Địa Chi | Âm dương | Ngũ hành | Màu sắc đại diện | Phương vị | Mùa vượng |
Giáp | Dần | Dương | Mộc | Xanh | Đông | Xuân |
Ất | Mão | Âm | ||||
Bính | Tị | Âm | Hỏa | Đỏ | Nam | Hạ |
Đinh | Ngọ | Dương | ||||
Mậu | Thìn, Tuất | Dương | Thổ | Vàng | Ở giữa | Tháng cuối mùa |
Kỷ | Sửu, Mùi | Âm | ||||
Canh | Thân | Dương | Kim | Trắng | Tây | Thu |
Tân | Dậu | Âm | ||||
Nhâm | Hợi | Âm | Thủy | Đen | Bắc | Đông |
Quý | Tý | Dương |
Thiên Can và Địa Chi còn đại diện cho các bộ phận cơ thể người và các nghề nghiệp khác nhau:
| Thiên Can và Địa Chi | Bộ phận cơ thể | Nghề nghiệp |
| Thiên Can Giáp, Ất và Địa Chi Dần, Mão thuộc Mộc | Gan, mật, thần kinh, đầu, vai, tay, ngón tay,… | Các nghề sơn lâm, chế biến gỗ, giấy, sách báo, đóng thuyền, làm vườn, trồng cây cảnh hoặc sản xuất trang phục, nghề dệt… |
| Thiên Can Bính, Đinh và Địa Chi Tị, Ngọ thuộc Hỏa | Tim, máu, ruột non, trán, răng, lưỡi, mặt, yết hầu, mắt,… | Các nghề nhiệt năng, quang học, xăng dầu, các sản phẩm đồ điện, cao su, hóa học, luyện kim… |
| Thiên Can Mậu, Kỷ và Địa Chi Thìn, Tuất, Sửu, Mùi thuộc Thổ | Dạ dày, lá lách, ruột già, bụng, ngực, tỳ vị, sườn,… | Các nghề nông nghiệp, chăn nuôi, khai hoang, các công việc giao dịch về đất đai, buôn bán bất động sản, nghề sản xuất phân bón, thức ăn cho gia súc, khoáng vật, đất đá, gạch ngói, xi măng, đồ gốm, đồ cổ, xây dựng,… |
| Thiên Can Canh, Tân và Địa Chi Thân, Dậu thuộc Kim | Phổi, gân, bắp, ngực, khí quản... | Các nghề khai thác và buôn bán vàng bạc, châu báu, khoáng sản, kim loại, sản xuất máy móc, thiết bị nghiên cứu hóa học, thủy tinh, các công cụ giao thông,… |
| Thiên Can Nhâm, Quý và Địa Chi Hợi, Tý thuộc Thủy | Thận, bàng quang, đầu, bắp chân, bàn chân, âm hộ, tử cung, hệ thống tiêu hóa,… | Các nghề liên quan đến nước giải khát, hoa quả, đồ trang sức mỹ nghệ, hóa mỹ phẩm, giao thông vận tải, vận chuyển hàng hóa, chăn nuôi thủy hải sản, mậu dịch, du lịch, khách sạn, buôn bán,…. |
4. Cách kết hợp Can Chi vào 12 cung tử vi
Việc kết hợp những yếu tố này vào 12 cung tử vi có thể được thực hiện một cách đơn giản thông qua việc xây dựng Thiên bàn Tử vi trên giấy, chi tiết xem tại bài viết: 
